De broers Jo en Bob, die 8 jaar verschillen. Jo de oom van Carolien is bij kamp Sobibor omgekomen. Bob, die de holocaust heeft overleefd is de vader van Carolien.

Solovoorstelling ‘Wie de f *** is oom Jo?’

Carolien van den Berg neemt het publiek mee in haar zoektocht naar het fascinerende overlevingsverhaal van haar vader Bob van den Berg nadat hij is opgepakt bij de razzia bij de Hollandia-Kattenburg fabriek. Aan de hand van het boekje dat hij schreef over zijn spectaculaire ontsnapping uit een rijdende trein duikt Carolien de archieven in.

Als een detective legt ze haar familiegeschiedenis bloot, stap voor stap wordt duidelijk wat er met haar vader, Oom Jo en haar oma is gebeurd. In een dynamisch videodecor wisselen archiefbeelden en foto’s elkaar af. Balancerend tussen humor en ernst ontdekt Carolien het verhaal dat haar vader haar nooit kon vertellen. De vragen die ze zichzelf stelt over de gebeurtenissen van toen maar zeker ook die van nu, worden universe-le en actuele vragen die iedereen aangaan.

Tegelijkertijd is ‘Wie de f*** is oom Jo?’ het verhaal van een dappere 17-jarige Amsterdamse jongen die met de dood op de hielen het leven ontdekt. Een leven als in een spannend jongensboek. Net als iedere opgroeiende jongen heeft hij zin in het leven: uitgaan, voetballen en natuurlijk meisjes versieren.
De lichte toon maakt de voorstelling toegankelijk voor een breed publiek.

Recensie theaterkrant

Door Kester Freriks 25 april 2016

Integer. vertellend. Persoonlijk.
Dat zijn de woorden om de voorstelling Wie de f*** is oom Jo te typeren. Actrice Carolien van den Berg opent haar solo met een brief die ze van de Stichting Sjoa ontvangt, zomaar , geheel 0onverwacht. Het gaat om een “niet afgehaalde polis van Jo van den Berg’, haar oom, de broer van haar vader Bob Wolf van den Berg. Van deze oom had ze nog nooit gehoord, vandaar de titel vergrote foto`s. brieven. documenten. Links op het toneel staat een hoge tafel die als keukenblad dienst doet: daarop probeert ze gaandeweg de gehele voorstelling een Hollands-Joods recept te bereiden. Kugel met peren. maar dat mislukt. Ze vraagt in een You-Tube filmpje. Betty Bransem om raad die het juiste recept weet: het is een kwestie van intuïtie. Rechts op de bühne staat een stoel met daarop het boek dat haar vader over zijn jeugd schreef, Buitenspel (1993).

Met grote charme. humor en intensiteit beschrijft Carolien van den Berg de lotgevallen van haar Joodse familie, met alle tragiek die ermee is verbonden. Nu ze zo inzoomt op een familieverhaal is dat des te aangrijpender: de toeschouwer ziet een jeugdfoto van oom Jo. die op achten-twintigjarige leeftijd werd vergast. Aangrijpend is het filmpje van een Joods meisje dat danst en springt op de stoeptegels in Amsterdam-Zuid. In die paar momenten ligt een immense tragedie besloten: wij. die weten wat er is gebeurd. Dat meisje onwetend.

“Ik vond het heel bijzonder om te zien hoe Carolien op een heel eigen en bijzondere manier op zoek gaat naar de geschiedenis van haar naaste familieleden. Verhalen die ons terugvoeren naar de oorlog en ons doen realiseren dat we die periode nooit mogen vergeten. Ze maakt met naar verhaal op een hele mooie manier een vertaalslag naar de tijd van nu. “
Renée Soutendijk, actrice

“Door de persoonlijke zoektocht van de verteller; die zo vanuit het hier en nu begint, komt het verleden heel dichtbij via dat ene persoonlijke verhaal verbind je je met die enorme geschiedenis. Indrukwekkend, intrigerend een ontroerend.”
Esther Gerritsen, auteur

“Hartstikke goed!”
Michiel Romeyn / programmamaker/acteur

“Carolien van den Berg brengt het verl
eden dichtbij in een mooi beeldend en documentair decor.”
Wanda Reisel. Schrijfster/columnist

“Het drama van de Jodenvervolging tijdens de 2e wereldoorlog. Teruggebracht tot zulke proporties dat ze op verpletterende wijze bij je binnen-komen. Dat lukt Carolien van den Berg via het levensverhaal van haar vader, in de voorstelling Wie de f*** is oom Jo. Lief. mooi. persoonlijk en onthutsend.“
Robert ten Brink presentator/ programmamaker

“Carolien vertelt in heldere taal met kracht’ bijgezet door een intrigerende videowand, het complexe verhaal over overlevers en slachtoffers van WO2. Dat dit familieleden van haar zijn brengt het nog dichterbij. De relatieve luchtigheid waarmee ze het brengt maakt de voorstelling meer dan genietbaar.”
Theo Nijland, zanger/ schrijver / theatermaker/componist/scenarist

“ik heb genoten van de prachtige en indrukwekkende voorstelling van Carolien van dan Berg. Een heel belangrijk thema, dat blijvend onze aan-dacht behoeft eigentijds en persoonlijk gebracht. Een “musttsee” voor jong en oud.”
Wim Kuiken, Deltacommissaris

“Zowel toen ik Van den Berg interviewde, als tijdens het kijken naar naar voorstelling, voelde ik haar noodzaak om dit verhaal te vertellen, haar drang om oorlogsverhalen voor een nieuwe generatie levend te houden.”
Edith Andriesse, actrice/joumalist NIW

Het boek Buitenspel

(in 1993 in eigen beheer uitgegeven)

In het boek Buitenspel doet Bob Wolf van den Berg , de vader van Carolien voor zijn naasten verslag
over zijn belevenissen tussen 1940 en 1945. In het voorwoord staat: ‘Een 17-jarige jongen in een wereldoorlog. Ik heb de oorlog overleefd. Vrees en angsten liggen achter mij. Verdriet om moeder en Jo blijft’.

groeide op in de Waalstraat in Amsterdam samen met zijn acht jaar oudere broer Joseph, die Jo werd genoemd. Zijn moeder, een arme weduwe runde daar in de dertiger jaren een pension waar voornamelijk Duits-Joodse vluchtelingen woonden. Deze vluchtelingen vertelden de 16-jarige Wolf over de gruwelen van het opkomend Nazisme in Duitsland. Een paar van hen hadden striemen op hun rug van de verminkingen die zij hadden ondergaan. Dat maakte diepe indruk op de jonge levenslustige Wolf; hij was gewaarschuwd en nam zich voor nooit in handen van de Nazi’s te vallen. Met 17 jaar begon hij op de voorraadafdeling bij de Hollandia Kattenburg Fabriek in Amsterdam Noord te werken waar regenkleding werd gemaakt. De directie en de helft van de werknemers (zo’n 360 werknemers) was Joods. Toen in 1940 de oorlog uitbrak werd de fabriek door de Nazi’s al snel gebruikt om militaire kostuums voor de Wehrmacht te produceren. Om die reden kregen de werknemers een sper in hun paspoort, wat betekenden dat ze voorlopig gevrijwaard waren van transport. Daarom kwam de razzia op 11 november 1942 volkomen onverwachts. Alle 360 Joodse werknemers werden opgepakt, maar moesten lang in de gang wachten voordat ze werden getransporteerd. Op hetzelfde moment werden namelijk hun familieleden thuis ook opgepakt, mits ze waren gewaarschuwd door niet Joodse werknemers van Hollandia. Vermoedelijk heeft iemand Wolf’s moeder Klaartje Dormits ook gewaarschuwd want zij zat niet op hetzelfde transport naar Westerbork.

Later die avond gingen de werknemers en hun familieleden op transport naar kamp Westerbork. Wolf was ervan overtuigd dat hij dit niet zou overleven en waagde ter hoogte van Nunspeet uit de rijdende trein te springen. Hij vluchtte het nachtelijke bos in maar was gewond geraakt aan zijn hoofd. Een plaatselijke arts, die ‘goed’ bleek te zijn hechtte de wond en hielp hem verder. Na een aantal omzwervingen kon hij onderduiken in Laren waar hij in contact kwam met zijn voormalig directeur Hans Kattenburg (zoon van Jacques Kattenburg, oprichter van Hollandia Kattenburg) die er sinds de razzia ook ondergedoken zat. Toen het daar te gevaarlijk werd, smeedden zij begin 1943 het stoutmoedige plan zich vrijwillig aan te melden voor de Arbeitseinsatz, de gedwongen tewerkstelling in Duitsland. Wolf veranderde zijn naam in Robert, oftewel Bob van den Berg. Ze meldden zich bij het bureau met valse identiteitspapieren en als niet-Joden. Omdat ze er beiden niet heel Joods uitzagen lukte dat ook en werden ze tewerkgesteld bij machinefabriek Wafios in Gönningen, ten zuiden van Karlsruhe. Midden in het hol van de leeuw, leidden ze een betrekkelijk rustig bestaan, totdat Bob plotseling werd aangehouden in oktober 1943. Vermoedelijk omdat de brieven die hij was blijven schrijven aan zijn moeder op haar onderduikadres gevonden waren nadat ze was verraden. De plaatselijke postbode had daar zeven gulden ‘kopgeld’ voor gehad. Drie weken later werd Bob’s moeder, Klaartje van den Berg-Dormits in Auschwitz vergast.

Bob sprak inmiddels vloeiend Duits en wist de sympathie van de SS-er op te wekken waardoor deze een prima bescherming bleek toen Bob werd gecontroleerd. Hij kwam ongedeerd in Baden-Baden aan en sloot zich aan bij zijn niet Joodse vrienden en kon via hen zelfs een nieuw (vals) persoonsbewijs krijgen. Hij kon daar ook een baantje en een kamer krijgen. Hij voetbalde met zijn vrienden in de club ‘ De Hollandse Boys’, die zelfs een keer tegen de SS moesten spelen, waarbij Bob ook meedeed omdat ze anders een speler te kort kwamen. Hij zal zich na zoveel ontsnappingen onoverwinnelijk gevoeld hebben in dat laatste oorlogsjaar. De titel ‘ Buitenspel’ verwijst naar die voetbalwedstrijd, maar ook naar het gevoel van destijds, namelijk ‘als Jood buitenspel te staan.’ In april 1945 werd Baden-Baden bevrijd.

Toen Bob na de oorlog, in de zomer van 1945 pas naar huis kon en in zijn ouderlijk huis aan de Waalstraat in Amsterdam terugkwam, lag het huisraad bij de buren. Pas in 1947 hoorde hij van het Rode Kruis dat zijn moeder op 24 september 1943 was vergast en zijn broer Jo op 31 oktober 1943 bij kamp Sobibor ‘auf der Flucht erschossen’ was.

Bob Wolf in 1941 op het dak van de fabriek

Direct na de oorlog, in augustus 1945, blijkt uit een proces dat ene Maria Korthagen, een vroegere werkneemster bij Hollandia Kattenburg, heeft bekend die selectie te hebben gedaan. Het gerucht wil dat ze zich op de joodse arbeiders wilde wreken. Haar joodse vriendje had haar slecht behandeld. Ze is als collaboratrice veroordeeld.
Ik word ingedeeld bij de Westerbork-gangers. Later op de avond worden we in vrachtwagens geladen. We worden tot op het perron van het Centraal Station gereden. Daar staat een trein klaar. We worden met een man of zes, zeven per coupé, in de trein gestopt. In mijn coupé zit Siegfried Parser, chef van de administratie bij Hollandia. Hij is een van de acht van het zg. Hollandia transport die het concentratiekamp heeft overleefd en is teruggekomen.
Als de trein gaat rijden is het al donker. Er is maar één ding dat mij bezighoudt: hoe kom ik hier uit? De deuren van de coupés zijn afgegrendeld. De raampjes kunnen wel naar beneden. In de achterste wagon zitten de SS-bewakers die de trein aan de buitenkant met schijnwerpers controleren. Ik ben tot het uiterste gespannen om te kunnen ontsnappen. Ik houd constant de SS-ers achter mij in de gaten. Soms rijdt de trein wat langzamer. Is er een kans? Kan ik eruit?

WO II Atlas, op de rechterfoto Directeur Hans Kattenburg en rechts Bob Wolf van den Berg, ten tijde van hun verblijf als Joodse jongens in “Het hol van de leeuw” eind 1943.

Zingen in de laatste trein
Dan gebeurt het. Men begint te zingen. In alle wagons hoor je zingen. Joden op weg naar hun ondergang beginnen te zingen. Het is heel indrukwekkend. Zo herinner ik mij dat nog steeds. Maar op dat moment is het enige dat mij echt bezighoudt: Hoe kom ik uit die trein?
Ik zit bij het raam. Ik probeer steeds uit te vissen wat die SS-ers in die coupés achter ons doen. Als ik mijn hoofd uit het raam steek gaan ze schreeuwen. Het valt me op dat de trein af en toe wat vaart mindert bij spoorwegovergangen en wissels.
Dan neem ik doodsbang het besluit om uit de trein te springen. Ik wacht tot de trein weer wat vaart mindert. Ik steek een been uit het raam en hang zo half buiten de trein. Als ik met veel moeite het andere been bijtrek, pakt Siegfried Parser mij bij de arm: “Niet doen, het wordt je dood!” Het is duidelijk dat er op dat moment geen tijd is voor een goed gesprek. Ik trek mijn andere been bij. Ik hoor de moffen schreeuwen. Ik zet me af en spring! Aan de kant van de tweede rails kom ik met mijn kop op die rails terecht. Ik voel bloed op mijn voorhoofd. Ik hoor hoe de trein tot stilstand komt, onder enorm geschreeuw en piepende remmen. Ik begin te rennen, te rennen en nog eens te rennen. Weg van die rails, weg! Ik heb geen idee waar ik zit. Dan, pas veel later, realiseer ik mij dat de trein is doorgereden. Zonder mij!
Het is de vroege ochtend van de 12e november 1942. Ik schat een uur of acht. Het begint te schemeren over de hei. Waar moet ik naartoe? Hoe verder in vredesnaam? Ik loop naar de spoorlijn en ik zie daar een seinwachtershuisje. Een man met een NS-pet komt naar buiten. Hij loopt op mij af. Ben ik opgelucht of bang. Ik weet het niet. “Ik ben uit de trein gevallen”, roep ik naar de man. “Zeker de trein naar Westerbork”, hoor ik terug. Hij blijkt op de hoogte. “Ik kan je niet binnenlaten, maar wacht maar even” zegt hij afstandelijk, maar niet onvriendelijk. Even later komt hij met een teil met water en een doek. Ik bloed als een rund. Hij legt ook een stuk brood neer met iets erop. “Luister” zegt de man, “Veeg dat bloed van je gezicht, eet dit op en ga dan naar de dokter. Hier in Nunspeet is een dokter en die is goed. Die is te vertrouwen!” En hij legt uit waar die dokter woont.
Mijn regenjas zit vol bloed als ik bij de dokter binnenstap. Ik schrik me rot, er zit nog een vent in de spreekkamer. De dokter zegt meteen: “Je hoeft hier niet bang te zijn, deze meneer is in orde. Je kunt vrijuit spreken.” Het blijkt een Nederlandse officier van de opbouwdienst. Ze denken dat ik geparachuteerd ben door de Engelsen. Terwijl de dokter drie wonden in mijn voorhoofd kramt, verschaf ik ze de nodige opheldering. Dan vraagt die officier mij: “Waar wil je naartoe?” Ik zeg hem naar Amsterdam te willen. Ik krijg de fiets van de dokter met het advies: “Rij naar Amersfoort en neem daar de trein naar Amsterdam.” De officier biedt aan om mee te gaan wat de kans op controle een stuk kleiner maakt. En inderdaad, ik word niet gecontroleerd. Als we voor het Centraal Station in Amsterdam rijden, zegt iemand in onze coupé: “Kijk, daar aan de overkant, bij Hollandia Kattenburg, daar hebben ze gisteren de joden weggehaald.”

Riyan, Adam, Hayley en Zainab luisteren naar het verhaal van Carolien van den Berg over Hollandia Kattenburg

Carolien reikt de medaille voor erfgoeddragers uit aan Ot

Ot, inmiddels op het Montessori Lyceum vertelt het verhaal van Bob op de herdenking van de razzia op 11 november 2022.

inmijnbuurt.org/verhalen/tijdens-de-reis-naar-westerbork-sprong-mijn-vader-uit-de-trein/

Waarom ging uw vader in de fabriek werken toen hij 17 was?
‘Mijn vader kwam uit een Joods gezin en ze hadden het niet breed. Om wat extra geld binnen te krijgen had zijn moeder een pension waar veel Duitse gasten kwamen. Deze vooral Joodse mannen vertelden al voordat de oorlog hier in Nederland uitbrak, wat er aan de hand was. Mijn vader zag de littekens en hoorde de verhalen.

Toen mijn vader 17 was, kon hij bij de Hollandia Kattenburg-fabriek werken. De directie was Joods en ze werden, toen in Nederland de Duitsers de baas werden, gedwongen om Duitse uniformen te maken. De Joodse mensen die daar werkten waren veilig… dat werd hun verteld en ze kregen een speciale stempel in hun paspoort. Maar op een dag werden de Joodse medewerkers gescheiden van de niet-Joodse collega’s. Ze moesten uren wachten en werden uiteindelijk opgepakt en met grote overvalwagens afgevoerd. Dit was een van de grootste razzia’s die in Amsterdam heeft plaatsgevonden. Niet alleen de Joodse medewerkers werden meegenomen, maar hun familieleden werden op datzelfde tijdstip bij hun huizen weggehaald. Het ging om wel 826 mensen. Na de oorlog zijn maar acht mannen teruggekomen.’

Hoe is uw vader ontsnapt?
‘Mijn vader zat in de trein zitten met heel veel Joodse mensen en hij wist dat het verkeerd zou aflopen. Toen de trein een klein beetje langzamer ging rijden, is eruit gesprongen en belandde met zijn kop op de rails. Bloedend is hij gaan rennen. Hij hoorde dat de trein stopte en hij hoorde ook schoten. Hij bleef rennen en is uiteindelijk door mensen geholpen die ‘goed’ waren.’

Is uw vader gaan onderduiken?
‘Eerst heeft hij een tijdje ondergedoken in het Gooi, maar toen besloot hij samen met Hans Kattenburg om zich aan te melden om in Duitsland te gaan werken. Dat was eigenlijk heel gevaarlijk, maar niemand zag dat hij Joods was. Toen hij weer terugkwam in Amsterdam, hoorde hij dat zijn broer Jo en zijn moeder waren vermoord. In zijn huis woonden toen andere mensen. Hij heeft hier nooit met mij over gepraat.’

Beeld uit de videotape van het USC Shoah Foundation Institute de ‘Steven Spielberg-tapes.’ Te zien in het Joods Museum onder de titel: ‘2000 getuigen vertellen.’
https://jck.nl/nl/longread/tweeduizend-getuigen-vertellen Kenniscentrum JHM 020 5310320